تفاوت بواسیر و سرطان مقعدی: اشتباه نکنید!

به عنوان متخصص گوارش و جراح بیماری‌های آنورکتال، بارها با بیمارانی مواجه بوده‌ام که در اثر شباهت علائم، بواسیر (هموروئید) را با سرطان مقعدی اشتباه گرفته‌اند. درک صحیح تفاوت بواسیر و سرطان مقعدی برای تشخیص به‌موقع و جلوگیری از عوارض جدی اهمیت فراوانی دارد.

هر دو بیماری، ناحیه مقعد – بخش انتهایی دستگاه گوارش – را درگیر می‌کنند؛ و می‌توانند علائمی نظیر خونریزی، خارش، درد و احساس توده ایجاد نمایند. با این حال، آنچه در طی سال‌ها تجربه بالینی و بررسی منابع علمی متعدد به‌روشنی دریافته‌ام، این است که منشأ، رفتار و شیوه درمان این دو بیماری کاملاً متفاوت است.

من دکتر عرب عامری متخصص گوارش و جراح بیماری های آنورکتال هستم:

در این مقاله، تلاش کرده‌ام با اتکا بر یافته‌های معتبر علمی و تجربه بالینی خود، تفاوت‌های کلیدی بین هموروئید و سرطان مقعدی را به‌صورت دقیق و شفاف بررسی نمایم؛ به‌نحوی که برای عموم بیماران قابل فهم و در عین حال از نظر علمی قابل اتکا باشد.

هموروئید چیست؟

در طول سال‌های فعالیت بالینی‌ام به عنوان جراح بیماری‌های مقعدی، با هزاران مورد هموروئید مواجه بوده‌ام؛ عارضه‌ای بسیار شایع که در بازه سنی ۴۵ تا ۶۵ سال، به‌ویژه در میان افراد با سبک زندگی کم‌تحرک یا رژیم غذایی کم‌فیبر، شیوع بالایی دارد.

هموروئید یا همان بواسیر، در واقع به رگ‌های خونی متورم در ناحیه مقعد و راست‌روده تحتانی اطلاق می‌شود. اگرچه بسیاری از منابع پزشکی تعریف مستقیمی برای ماهیت ساختاری هموروئید ارائه نمی‌دهند، اما در مشاهدات بالینی ما، این عروق متسع اغلب به‌صورت برآمدگی‌هایی مایل به بنفش، از طریق آنوسکوپ کاملاً قابل مشاهده هستند.

هموروئیدهای داخلی بر اساس شدت بیرون‌زدگی (پرولاپس) به چهار درجه تقسیم می‌شوند:

• درجه I: بدون پرولاپس
• درجه II: پرولاپس با بازگشت خودبه‌خودی
• درجه III: پرولاپس نیازمند بازگرداندن دستی
• درجه IV: پرولاپس دائمی و غیرقابل بازگرداندن

در تشریح آناتومیکی نیز، این برجستگی‌های عروقی معمولاً در نواحی خاصی از کانال مقعد ظاهر می‌شوند؛ شامل سمت چپ جانبی، راست قدامی و راست خلفی، که به آن‌ها ستون‌های هموروئیدی نیز گفته می‌شود.

علائم و تشخیص هموروئید

در بررسی‌های بالینی روزمره، بسیاری از بیماران با علائمی مانند درد، ناراحتی، خونریزی و احساس توده در ناحیه مقعد مراجعه می‌کنند. این نشانه‌ها می‌توانند نشانگر هموروئید باشند، اما همان‌طور که تجربه نشان داده، شدت و نوع علائم بستگی مستقیم به عوامل متعددی دارد؛ از جمله اندازه هموروئید، وجود یا عدم وجود ترومبوز (لخته خون) و محل قرارگیری آن نسبت به خط دندانه‌دار

یکی از رایج‌ترین علائمی که در بیماران مشاهده می‌شود، خونریزی ناشی از هموروئید است. این خونریزی معمولاً هنگام دفع مدفوع اتفاق می‌افتد و غالباً بدون درد است، اما می‌تواند موجب نگرانی شدید بیماران گردد.

تشخیص هموروئید

تشخیص بواسیر، نیازمند بررسی دقیق است. به‌طور معمول، ابتدا با اخذ شرح حال کامل از بیمار آغاز می‌کنیم و در ادامه، معاینه فیزیکی شامل معاینه دیجیتال رکتال (DRE) انجام می‌شود. در این روش، با استفاده از انگشت پوشیده‌شده از دستکش، دیواره داخلی کانال مقعدی لمس می‌گردد تا وجود هرگونه توده یا ناهنجاری بررسی شود.

ابزار مکملی که برای مشاهده بهتر استفاده می‌کنیم، آنوسکوپ است. آنوسکوپی با استفاده از لوله‌ای پلاستیکی، یک‌بار مصرف و تقریباً به طول ۷ سانتی‌متر انجام می‌شود. این ابزار امکان مشاهده مستقیم کانال مقعدی را فراهم می‌کند. در بسیاری از موارد، هموروئیدها به‌صورت برآمدگی‌هایی مایل به بنفش کاملاً قابل رؤیت هستند.

در نهایت، تشخیص صحیح بر اساس ترکیب شرح حال بیمار، یافته‌های فیزیکی و نتایج آنوسکوپی انجام می‌شود، و در اغلب موارد نیازی به تصویربرداری‌های پیچیده نیست.

درمان هموروئید (از زبان دکتر عرب عامری)

در برخورد با بیماران مبتلا به هموروئید، همواره توصیه می‌کنم ابتدا رویکردی مرحله‌ای و منطقی در پیش گرفته شود؛ چراکه شدت علائم، درجه هموروئید و وضعیت عمومی بیمار تعیین‌کننده روش درمانی مناسب است. درمان هموروئید به‌طور کلی در سه سطح انجام می‌شود: درمان محافظه‌کارانه، درمان‌های مطبی و در نهایت، جراحی

درمان محافظه‌کارانه، نخستین و معمولاً مؤثرترین خط درمان در موارد غیرپیچیده به شمار می‌رود. این رویکرد شامل موارد زیر است:

• پیروی از رژیم غذایی سرشار از فیبر (۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر در روز)
• مصرف منظم مکمل‌های فیبر زیرا همانطور که میدانیم فیبرها دشمن بواسیر بشمار می روند.
• افزایش مصرف مایعات
• استفاده از حمام‌های آب گرم موسوم به «سیتز»
• تجویز نرم‌کننده‌های مدفوع

در تجربیات بالینی من، استفاده منظم از مکمل‌های فیبر توانسته است خونریزی ناشی از هموروئید را تا ۵۰٪ کاهش دهد و بهبود قابل‌توجهی در علائم عمومی ایجاد کند. همچنین، حمام آب گرم – هرچند تأثیر موقتی دارد – یکی از ساده‌ترین راهکارهای تسکین درد در مراحل ابتدایی بیماری است.

در مواردی که نیاز به درمان دارویی وجود دارد، از داروهای موضعی استفاده می‌کنیم. این داروها، هرچند ممکن است تسکین موقت فراهم کنند، اما باید تأکید کنم که بسیاری از آن‌ها هنوز از نظر اثربخشی و ایمنی مصرف بلندمدت، به‌طور علمی تأیید نشده‌اند.

انواع داروهای موضعی رایج عبارتند از:

• قابض‌ها
• محافظ‌های پوستی
• ضد احتقان‌ها
• کورتیکواستروئیدها
• بی‌حس‌کننده‌های موضعی

در برخی موارد خاص، به‌ویژه در بیماران مبتلا به هموروئید درجه ۱ یا ۲ که با افزایش تون مقعدی همراه هستند، استفاده از پماد رکتال گلیسریل تری‌نیترات 0.2% (GTN) می‌تواند مؤثر واقع شود. با این حال، باید توجه داشت که اثربخشی استروئیدهای موضعی در درمان هموروئید هنوز از نظر علمی اثبات نشده و نباید به‌عنوان درمان پایه بر آن‌ها تکیه کرد.

به طور خلاصه، در صورت مراجعه به‌موقع، بسیاری از موارد هموروئید با درمان‌های غیرجراحی به خوبی کنترل می‌شوند؛ اما در صورت پاسخ ندادن به درمان محافظه‌کارانه، وارد مراحل پیشرفته‌تری از مداخله خواهیم شد که در ادامه به آن خواهم پرداخت.

درمان‌های تخصصی برای هموروئید مقاوم به درمان‌های اولیه

در شرایطی که درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ کافی ندهند یا بیماری عود کند، معمولاً وارد مرحله دوم درمان می‌شویم: یعنی درمان‌های مداخله‌ای در مطب. به‌ویژه برای هموروئیدهای داخلی درجه I تا III، این روش‌ها از اثربخشی قابل توجهی برخوردارند.

دو روش شایع و رایج در این مرحله عبارت‌اند از:

• بستن با نوار لاستیکی (Rubber Band Ligation)
• فوتوکوآگولاسیون مادون قرمز (Infrared Photocoagulation)

در روش بستن با نوار لاستیکی، بافت هموروئید به صورت هدفمند با یک حلقه لاستیکی بسته می‌شود؛ تا با قطع خون‌رسانی دچار نکروز شده و به‌مرور از بین برود. این روش اگر به‌درستی انجام شود، در درازمدت نرخ موفقیت بالاتری دارد.

در مقابل، فوتوکوآگولاسیون مادون قرمز با استفاده از نور مادون قرمز باعث بسته‌شدن عروق هموروئیدی می‌شود. تجربه بالینی من و نیز گزارش‌های علمی نشان می‌دهند که این روش معمولاً با درد کمتر پس از عمل همراه است؛ چرا که برخلاف بستن با نوار لاستیکی، در آن روش موکوپکسی (بالا کشیدن مخاط) انجام نمی‌شود.

البته در مطالعات اخیر، تفاوت درد گزارش‌شده بین این دو روش کاهش یافته و نرخ شکست در روش بستن با نوار لاستیکی، چهار برابر کمتر از فوتوکوآگولاسیون گزارش شده است.

برای بیمارانی که هموروئید آن‌ها عود کرده یا به درجات بالاتر (مثل درجه IV) رسیده است، معمولاً جراحی هموروئیدکتومی توصیه می‌شود.

 این جراحی شامل:

• برداشتن ستون‌های هموروئیدی علامت‌دار
• کاهش پرولاپس از طریق موکوپکسی
• کنترل درد و کاهش عوارض احتمالی پس از جراحی

در حال حاضر، روش‌های مختلفی برای جراحی هموروئید وجود دارد که متناسب با شرایط هر بیمار انتخاب می‌شوند:

• هموروئیدکتومی باز یا بسته (کلاسیک)
• جراحی با استفاده از ابزارهای انرژی مانند LigaSure یا Harmonic Scalpel
• هموروئیدوپکسی با استاپلر (Stapled Hemorrhoidopexy)
• بستن شریان هموروئیدی (Hemorrhoidal Artery Ligation)

در موارد خاصی که بیمار با هموروئید خارجی ترومبوز شده مراجعه می‌کند، اگر طی ۲ تا ۳ روز اول از شروع علائم اقدام به برداشتن آن توده شود، کاهش درد بیمار بسیار چشمگیر خواهد بود؛ نکته‌ای که در تجربه بالینی بارها به آن برخورده‌ام.

سرطان مقعدی چیست؟

نگاهی تخصصی از زبان دکتر عرب عامری

در حوزه بیماری‌های مقعدی، یکی از موارد نادری که با آن مواجه می‌شویم، سرطان مقعدی است. اگرچه این بیماری کمتر از ۱٪ از کل موارد جدید سرطان و حدود ۳٪ از کل تومورهای دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهد، اما آنچه در سال‌های اخیر مشاهده کرده‌ام و مطالعات اپیدمیولوژیک نیز آن را تأیید می‌کنند، افزایش شیوع آن در کشورهایی نظیر ایالات متحده، استرالیا و برخی کشورهای اروپایی است.

شایع‌ترین نوع بافت‌شناسی این سرطان، کارسینوم سلول سنگفرشی مقعد (SCCA) است. بر اساس شواهد علمی، این نوع تومور و ضایعه پیش‌سرطانی مرتبط با آن یعنی نئوپلازی داخل اپیتلیال مقعدی (AIN)، عمدتاً با عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) به‌ویژه زیرگونه‌های پرخطر HPV16 و HPV18 مرتبط هستند. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد موارد سرطان مقعدی ناشی از HPV هستند.

در تجربه بالینی من نیز، این ارتباط به‌وضوح دیده می‌شود؛ به‌ویژه در بیمارانی که سابقه رفتارهای جنسی پرخطر، از جمله رابطه مقعدی یا داشتن تعداد زیاد شریک جنسی در طول عمر دارند. چنین رفتارهایی احتمال عفونت پایدار HPV را افزایش داده و در نتیجه خطر ابتلا به AIN و در نهایت سرطان را بالا می‌برند.

AIN خود به دو دسته تقسیم می‌شود:

ضایعات درجه پایین (LSIL) – معادل AIN مرحله I
ضایعات درجه بالا (HSIL) – معادل AIN مراحل II و III

اگرچه شیوع AIN در جمعیت عمومی نسبتاً پایین است، اما در افرادی با فاکتورهای پرخطر، میزان بروز آن افزایش قابل توجهی دارد.

علائم سرطان مقعدی نیز از جمله مواردی است که تشخیص را به‌ویژه در مراحل ابتدایی دشوار می‌سازد، چرا که این علائم می‌توانند با هموروئید اشتباه گرفته شوند. علائمی مانند:

خونریزی رکتال
خارش
درد مداوم
تغییر در الگوی اجابت مزاج
احساس وجود توده در ناحیه مقعد

تفاوت اصلی این سرطان با سرطان کولورکتال (روده بزرگ یا راست‌روده) در محل بروز، رفتار تومور و مسیر درمان آن است. سرطان مقعدی نادرتر بوده و بیشتر با فاکتورهای ویروسی مرتبط است.

علائم: همپوشانی‌ها و تفاوت‌ها

هشدار بالینی از زبان دکتر عرب عامری

در تجربه بالینی من به‌عنوان جراح آنورکتال، یکی از چالش‌های رایج، تمایز بین هموروئید و سرطان مقعدی صرفاً بر اساس علائم ظاهری است. هر دو بیماری می‌توانند با نشانه‌هایی مشابه نظیر خونریزی رکتال، احساس درد یا ناراحتی، و وجود توده در ناحیه مقعد بروز پیدا کنند.

این همپوشانی علائم اغلب بیماران را دچار سردرگمی کرده و در برخی موارد حتی باعث تأخیر در مراجعه به پزشک می‌شود؛ به‌ویژه زمانی که بیمار به اشتباه تصور می‌کند که با یک هموروئید ساده مواجه است، در حالی که مشکل عمیق‌تری مانند سرطان مقعدی وجود دارد.

تجربیات شخصی من نیز نشان می‌دهد که هیچ‌یک از این علائم، به‌تنهایی قادر به افتراق قطعی میان هموروئید و سرطان مقعدی نیستند. از این رو، تأکید می‌کنم که هرگونه علامت مداوم، پیشرونده یا غیرمعمول در ناحیه مقعدی باید جدی گرفته شود و توسط پزشک متخصص مورد ارزیابی بالینی دقیق قرار گیرد.

صرفاً تکیه بر تشخیص خود بیمار یا درمان‌های خانگی بدون معاینه تخصصی، در این‌گونه موارد می‌تواند منجر به تشخیص دیرهنگام و عواقب جدی‌تری شود.

تشخیص و غربالگری سرطان مقعدی

در برخورد با بیمارانی که علائمی نگران‌کننده در ناحیه مقعد دارند، اولین و مهم‌ترین گام، انجام ارزیابی بالینی دقیق است. به عنوان پزشک متخصص در این حوزه، تأکید می‌کنم که تشخیص به‌موقع سرطان مقعدی نقشی حیاتی در موفقیت درمان دارد.

روش‌های تشخیصی که در بررسی این بیماران به‌کار می‌گیریم، شامل موارد زیر است:

معاینه دیجیتال رکتال (DRE):
با استفاده از این روش، دیواره‌های کانال مقعدی و قسمت تحتانی راست‌روده از طریق لمس مستقیم بررسی می‌شوند.

معاینه واژینال (در بانوان):
به دلیل نزدیکی آناتومیکی، در برخی موارد بررسی دیواره خلفی واژن جهت ارزیابی گسترش تومور ضروری است.

ارزیابی غدد لنفاوی کشاله ران:
لمس این غدد می‌تواند اطلاعات مهمی درباره میزان گسترش بیماری فراهم کند؛ چرا که غدد لنفاوی از مسیرهای رایج متاستاز در سرطان مقعدی هستند.

یکی دیگر از ابزارهای مهم در غربالگری، تست پاپ مقعدی است؛ که عملکردی مشابه پاپ اسمیر در دهانه رحم دارد. در این روش، سلول‌هایی از ناحیه مقعد جمع‌آوری شده و توسط پاتولوژیست زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. نتایج این آزمایش، طبق دسته‌بندی‌های زیر تفسیر می‌شوند:

• سلول‌های طبیعی یا خوش‌خیم
• نمونه نامناسب یا ناکافی برای بررسی قطعی
• سلول‌های سنگفرشی آتیپیک با اهمیت نامشخص (ASCUS)
• سلول‌های سنگفرشی آتیپیک که احتمال ضایعه درجه بالا را نمی‌توان رد کرد (ASC-H)
• ضایعه داخل اپیتلیال سنگفرشی درجه پایین (LSIL)
• ضایعه داخل اپیتلیال سنگفرشی درجه بالا (HSIL)

در تفسیر این یافته‌ها، LSIL می‌تواند نشان‌دهنده زگیل مقعدی یا تغییرات پیش‌سرطانی خفیف باشد، در حالی که HSIL معرف دیسپلازی متوسط تا شدید است که معمولاً ناشی از عفونت HPV بوده و بیانگر وجود نواحی با پتانسیل بالای سرطانی شدن است اما خود به معنای سرطان قطعی نیست.

در موارد نادری، ممکن است کارسینوم سلول سنگفرشی در گزارش پاتولوژی مشاهده شود. در این حالت، تغییرات سلولی به‌قدری شدید است که احتمال وجود سرطان مطرح می‌شود و بلافاصله نیاز به بررسی‌های تکمیلی و تصمیم‌گیری درمانی دارد.

در مجموع، تلفیق معاینه بالینی دقیق با ابزارهای غربالگری سلولی، امکان تشخیص به‌موقع و صحیح سرطان مقعدی یا ضایعات پیش‌سرطانی را فراهم می‌آورد و می‌تواند نقش حیاتی در کاهش عوارض و افزایش احتمال درمان کامل ایفا کند.

بررسی‌های تکمیلی در صورت نتایج غیرطبیعی تست پاپ مقعدی

هنگامی که نتیجه تست پاپ مقعدی غیرطبیعی باشد، گام بعدی برای تأیید یا رد وجود ضایعه پیش‌سرطانی یا سرطان، انجام ارزیابی دقیق‌تری تحت عنوان آنوسکوپی با وضوح بالا (HRA) است. در تجربه بالینی من، HRA به‌عنوان یک ابزار ارزشمند غربالگری، امکان شناسایی زودهنگام دیسپلازی‌های مقعدی و حتی تومورهای اولیه را فراهم می‌کند.

در جریان این فرایند، ابتدا از آنوسکوپ برای مشاهده مستقیم کانال مقعد استفاده می‌شود و سپس، با کمک دستگاهی به نام کولپوسکوپ، بافت‌ها تحت بزرگنمایی بررسی می‌شوند. برای برجسته‌سازی نواحی غیرطبیعی، از محلول‌های خاص واکنش‌دهنده استفاده می‌شود که باعث تغییر رنگ در مناطق مشکوک می‌شوند.

در صورتی که در این معاینه نقاطی با ظاهر غیرطبیعی مشاهده شود، از آن نواحی بیوپسی (نمونه‌برداری بافتی) انجام می‌شود.

بیوپسی به ما اطلاعات بسیار دقیقی درباره وجود یا عدم وجود دیسپلازی با درجات مختلف یا سلول‌های سرطانی می‌دهد و پایه تصمیم‌گیری‌های درمانی را تشکیل می‌دهد.

افزون بر این روش‌ها، برای تشخیص دقیق و مرحله‌بندی بیماری (Staging)، تصویربرداری نقشی اساسی ایفا می‌کند. مواردی که به‌صورت روتین در بیماران مشکوک یا تشخیص‌داده‌شده انجام می‌دهیم،

شامل موارد زیر است:

MRI با وضوح بالا (T2-weighted):
این تصویربرداری ابزار اصلی برای ارزیابی تومور اولیه و غدد لنفاوی ناحیه لگن محسوب می‌شود. همچنین در تعیین ارتباط تومور با ناحیه ساکرال که برای برنامه‌ریزی دقیق رادیوتراپی حیاتی است، بسیار کمک‌کننده است.

سی‌تی‌اسکن قفسه سینه، شکم و لگن (با کنتراست):
برای بررسی گسترش تومور به سایر نواحی بدن و تشخیص بیماری متاستاتیک، انجام این اسکن ضروری است و در اغلب بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

PET-CT با FDG:
این روش، اگرچه به‌صورت روتین در پیگیری بیماران توصیه نمی‌شود، اما در مرحله‌بندی اولیه بیماری‌های پیشرفته‌تر (T2 تا T4) می‌تواند اطلاعات بسیار ارزشمندی ارائه دهد. به‌ویژه زمانی که یافته‌های مشکوک در MRI دیده می‌شود، PET-CT می‌تواند در تأیید یا رد آن یافته‌ها و تنظیم دقیق‌تر دوز و میدان رادیوتراپی نقش کلیدی ایفا کند.

در مجموع، ترکیب دقیق و به‌موقع این ارزیابی‌ها – شامل معاینه بالینی، غربالگری سلولی، بیوپسی و تصویربرداری – اساس تشخیص قطعی و برنامه‌ریزی درمان مؤثر در بیماران مبتلا به سرطان مقعدی را تشکیل می‌دهد.

تفاوت در رویکردهای تشخیصی

معاینه ساده در برابر ارزیابی چندلایه – از زبان دکتر عرب عامری

در بررسی بالینی بیماری‌های ناحیه مقعد، آنچه همواره باید مدنظر داشت، تفاوت قابل توجه در میزان پیچیدگی و گستردگی فرآیند تشخیص میان هموروئید و سرطان مقعدی است.

برخلاف سرطان مقعدی که نیازمند استفاده از ابزارهای پیچیده تشخیصی و مرحله‌بندی است—شامل ارزیابی سلولی، بیوپسی، آنوسکوپی پیشرفته، تصویربرداری‌های دقیق مانند MRI و PET-CT—تشخیص هموروئید معمولاً بسیار ساده‌تر بوده و بر پایه معاینه فیزیکی دقیق و آنوسکوپی ساده انجام می‌شود.

در تجربه من، اکثریت موارد هموروئید با معاینه بالینی قابل تشخیص هستند و تنها در موارد معدود، نیاز به بررسی‌های بیشتر وجود دارد. این در حالی است که حتی در مراحل اولیه سرطان مقعدی، برای اطمینان از وجود یا عدم وجود ضایعات پیش‌سرطانی، به بررسی‌های بافت‌شناسی و تصویربرداری نیاز داریم.

اگرچه منابع پزشکی مقایسه مستقیمی بین تمام ابزارهای تشخیصی این دو بیماری ارائه نمی‌دهند، اما واضح است که دامنه و عمق ارزیابی‌ها در سرطان مقعدی بسیار وسیع‌تر و چندلایه‌تر است؛ چرا که ماهیت این بیماری نیاز به تشخیص دقیق، تعیین مرحله، و برنامه‌ریزی درمانی پیچیده دارد.

در مقابل، تشخیص هموروئید معمولاً با معاینه چشمی و لمس ساده ناحیه مقعدی قابل انجام است و در بسیاری از بیماران، نیازی به انجام آزمایش‌های پیشرفته یا تصویربرداری وجود ندارد.

توجه به این تفاوت در مسیر تشخیص، برای اجتناب از تأخیر در شناسایی سرطان یا اشتباه گرفتن آن با یک هموروئید ساده، ضروری و حیاتی است.

 اهداف درمان در سرطان مقعدی از زبان دکتر عرب عامری

در درمان سرطان مقعدی، هدف صرفاً حذف تومور نیست. به‌عنوان متخصصی که در این حوزه سال‌ها تجربه دارم، تأکید می‌کنم که کنترل دقیق تومور در محل (لوکال) و ناحیه اطراف (لوکال‌رژیونال)، حفظ عملکرد طبیعی اسفنکتر مقعد و تأمین بالاترین کیفیت زندگی ممکن برای بیمار، ارکان اصلی رویکرد درمانی ما هستند.

این نگاه چندوجهی در درمان، به‌ویژه در مورد سرطان سلول سنگفرشی مقعد (SCCA)، پایه تصمیم‌گیری‌های درمانی است و مسیر انتخاب روش‌ها را مشخص می‌سازد.

 درمان استاندارد در سرطان سلول سنگفرشی مقعدی (SCCA)

در بیماران مبتلا به SCCA موضعی، استاندارد طلایی درمان ترکیبی از شیمی‌درمانی همزمان با رادیوتراپی (CRT) است. در این ترکیب، معمولاً از داروهای میتومایسین C (MMC) و 5-فلوراوراسیل (5-FU) استفاده می‌کنیم.

بر اساس نتایج مطالعات بالینی و تجربه عملی من، این ترکیب منجر به پسرفت کامل تومور در حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران می‌شود. در برخی موارد، می‌توان به جای 5-FU از کاپسیتابین در کنار MMC و رادیوتراپی استفاده کرد.

برای موارد پیشرفته‌تر موضعی، لازم است دوز رادیوتراپی به بیش از ۵۰.۴ گری افزایش یابد. اگرچه هنوز دوز بهینه برای هر مرحله از تومور به‌صورت قطعی تعیین نشده، تکنیک‌های رادیوتراپی پیشرفته مانند:

IMRT (Intensity-Modulated Radiation Therapy)

VMAT (Volumetric Modulated Arc Therapy)

رادیوتراپی سه‌بعدی کونفورمال (3D-CRT)

از جمله روش‌هایی هستند که با دقت بالا و در عین حال حفاظت از بافت‌های سالم اطراف، امکان درمان مؤثر را فراهم می‌سازند. این تکنیک‌ها اجازه می‌دهند از SIB (Simultaneous Integrated Boost) نیز استفاده کنیم؛ یعنی در حین درمان عمومی، دوز بیشتری به ناحیه توموری وارد شود.

 درمان تومورهای اولیه حاشیه مقعدی (T1N0M0)

در موارد خاصی که بیمار دچار تومورهای بسیار اولیه و سطحی در حاشیه مقعد باشد (به‌ویژه مرحله cT1N0M0)، می‌توان به‌جای درمان‌های ترکیبی، رویکرد برداشتن موضعی را در نظر گرفت. هدف ما در این روش، حذف کامل ضایعه با حاشیه جراحی بیش از ۱ میلی‌متر است؛ در عین حال باید عضله اسفنکتر مقعدی را دست‌نخورده حفظ کنیم تا از اختلال عملکرد جلوگیری شود.

با این حال، در مواردی که حاشیه برداشت کمتر از ۱ میلی‌متر باشد یا ضایعه در محل‌های حساس قرار داشته باشد، توصیه ما اجرای شیمی‌درمانی همراه با رادیوتراپی (CRT) خواهد بود تا اطمینان بیشتری از کنترل بیماری به‌دست آید.

درمان سرطان مقعدی متاستاتیک یا عودکننده

در بیمارانی که دچار عود بیماری هستند یا سرطان آن‌ها به نواحی دیگر گسترش یافته و دیگر قابل جراحی نیست، باید به درمان‌های سیستمیک روی آورد. در چنین شرایطی، تصمیم‌گیری برای انتخاب رژیم شیمی‌درمانی به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد، از جمله وضعیت عملکردی بیمار و درمان‌های پیشین.

در سال‌های اخیر، ترکیب دارویی کاربوپلاتین با پاکلیتاکسل به‌عنوان استاندارد جدید مراقبت برای بیمارانی که تاکنون شیمی‌درمانی نشده‌اند، در نظر گرفته شده است. این رژیم نه تنها اثربخشی بالایی نشان داده، بلکه از نظر تحمل‌پذیری نیز برای بسیاری از بیماران قابل قبول بوده است.

جایگزین‌های دیگر شامل ترکیب‌های زیر هستند:

• سیسپلاتین + 5-FU یا کاپسیتابین
• کاربوپلاتین با داروهای دیگر
• رژیم‌های مبتنی بر دوستاکسل

انتخاب نهایی بر اساس شرایط فردی بیمار و توازن میان اثربخشی و عوارض جانبی صورت می‌گیرد.

مقایسه کلی درمان هموروئید و سرطان مقعدی

در پایان این بخش، ضروری است به این نکته کلیدی اشاره کنم که ماهیت درمان در سرطان مقعدی و هموروئید اساساً متفاوت است. در حالی که درمان هموروئید غالباً به‌صورت محافظه‌کارانه یا با مداخلات ساده مطبی و در موارد خاص جراحی انجام می‌شود، درمان سرطان مقعدی چندوجهی، مرحله‌بندی‌شده و نیازمند مشارکت تیم‌های تخصصی از جمله انکولوژیست، رادیوتراپیست و جراح است.

درمان هموروئید بر پایه‌ی:

• اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی
• استفاده از نرم‌کننده‌ها و حمام آب گرم
• داروهای موضعی
• درمان‌های مطبی مانند بستن با نوار لاستیکی یا فوتوکوآگولاسیون
• و در برخی موارد، جراحی هموروئیدکتومی

انجام می‌شود، در حالی که درمان سرطان مقعدی اغلب ترکیبی از شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و گاهی جراحی‌های پیچیده است که بر پایه مرحله‌بندی دقیق بیماری طراحی می‌شود.

تفاوت در شدت، ماهیت و خطرات این دو بیماری ایجاب می‌کند که فرایند تشخیص و درمان آن‌ها کاملاً از هم تفکیک شود و هیچ‌گاه بر اساس حدس و گمان یا علائم ظاهری تصمیم‌گیری نگردد.

همپوشانی علائم، تفاوت در ماهیت بیماری

در طول سال‌ها فعالیت بالینی‌ام، بارها با بیمارانی مواجه شده‌ام که با علائمی همچون خونریزی، درد، خارش یا توده در ناحیه مقعد مراجعه کرده‌اند و به‌اشتباه تصور می‌کردند که فقط دچار هموروئید هستند. این در حالی است که همین علائم می‌تواند نشانه‌ای از بیماری بدخیم‌تری مانند سرطان مقعدی باشد.

گرچه هموروئید بیماری شایعی است و در اغلب موارد خوش‌خیم تلقی می‌شود، اما نباید فراموش کرد که سرطان مقعدی، گرچه نادر، اما بیماری‌ای جدی با ماهیت بدخیم است که در صورت تشخیص دیرهنگام می‌تواند پیامدهای قابل توجهی داشته باشد.

از منظر پاتولوژی، درمان و پیش‌آگهی، این دو بیماری کاملاً با یکدیگر تفاوت دارند. به‌همین دلیل، تشخیص صحیح و زودهنگام نقش حیاتی در تصمیم‌گیری‌های درمانی و درنهایت، حفظ کیفیت زندگی بیمار دارد.

ضایعات پیش‌سرطانی؛ تفاوت با هموروئید

یکی از تفاوت‌های کلیدی بین این دو بیماری، وجود ضایعات پیش‌سرطانی مقعدی است؛ که در سرطان مقعدی نقش مهمی ایفا می‌کنند اما در هموروئید وجود ندارند.

بر اساس شواهد علمی و تجربیات بالینی، ضایعاتی مانند LSIL (ضایعات داخل اپیتلیال درجه پایین) و HSIL (ضایعات درجه بالا) که می‌توان آن‌ها را از طریق تست پاپ مقعدی یا آنوسکوپی با وضوح بالا (HRA) تشخیص داد، زنگ خطری برای احتمال بروز سرطان در آینده محسوب می‌شوند.

این ضایعات معمولاً به دلیل عفونت HPV ایجاد می‌شوند و نیاز به پیگیری و بررسی مداوم دارند. برخلاف هموروئید که معمولاً پاسخ خوبی به درمان‌های ساده دارد، این نواحی پیش‌سرطانی ممکن است به درمان‌های تخصصی‌تری نیاز داشته باشند. بنابراین، اشتباه گرفتن آن‌ها با هموروئید، یک خطای جدی تشخیصی محسوب می‌شود.

اهمیت تشخیص به‌موقع؛ خطر نادیده گرفتن علائم

یکی از خطرناک‌ترین اشتباهاتی که بیماران مرتکب می‌شوند، نادیده گرفتن علائم مقعدی یا نسبت دادن خودسرانه آن‌ها به بواسیر است، بدون آنکه توسط پزشک متخصص ارزیابی شوند.

در موارد متعددی مشاهده کرده‌ام که بیماران به دلیل خجالت، ترس یا تصور ساده‌انگارانه از علائم خود، مراجعه به موقع را به تأخیر انداخته‌اند. نتیجه چنین تأخیری می‌تواند بسیار سنگین باشد؛ چرا که تشخیص دیرهنگام سرطان مقعدی، مستقیماً بر شانس درمان و پیش‌آگهی بیمار تأثیر منفی می‌گذارد.

در مقابل، اگر تشخیص به‌موقع و درست انجام شود، امکان کنترل موفق بیماری، حتی در مراحل ابتدایی سرطان، بسیار بالاست. بنابراین، هر علامت مداوم در ناحیه مقعدی باید جدی گرفته شود و صرفاً به‌عنوان هموروئید قلمداد نگردد.

جمع بندی نهای تفاوت بواسیر و سرطان مقعدی

جمع‌بندی نهایی از زبان دکتر عرب عامری

در پایان این بررسی، لازم می‌دانم بار دیگر تأکید کنم که هموروئید و سرطان مقعدی، دو بیماری کاملاً متمایز با رفتار، منشأ، روش‌های تشخیص و درمان متفاوت هستند، هرچند ممکن است در نگاه نخست علائمی مشابه ایجاد کنند.

هموروئید یک عارضه خوش‌خیم و شایع است که غالباً با اقدامات ساده‌ای مانند تغییر در رژیم غذایی، درمان‌های موضعی، یا روش‌های مطبی به خوبی مدیریت می‌شود.

در مقابل، سرطان مقعدی یک بیماری بدخیم است؛ که معمولاً ریشه در عفونت HPV دارد و در بسیاری از موارد با ضایعات پیش‌سرطانی شروع می‌شود. این بیماری نیازمند تشخیص دقیق و درمان‌های چندوجهی تخصصی مانند شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و در برخی موارد، مداخلات جراحی است.

روش‌های تشخیصی نیز به‌وضوح تفاوت دارند: در حالی که تشخیص هموروئید معمولاً با معاینه بالینی و آنوسکوپی ساده انجام می‌شود، بررسی سرطان مقعدی مستلزم مجموعه‌ای از اقدامات تخصصی‌تر مانند تست پاپ مقعدی، آنوسکوپی با وضوح بالا (HRA)، بیوپسی، و تصویربرداری‌های پیشرفته (MRI، PET-CT) است.

با توجه به این تفاوت‌های بنیادین و به‌ویژه همپوشانی علائم ظاهری، هرگونه علامت مداوم، پیشرونده یا غیرعادی در ناحیه مقعد باید بدون تأخیر توسط پزشک متخصص ارزیابی شود. این ارزیابی، تنها راه تشخیص صحیح و آغاز درمان مناسب است و می‌تواند در بسیاری از موارد، تفاوت میان درمان موفق و عوارض جدی ناشی از تأخیر را رقم بزند.

در نهایت، آنچه مهم است، آگاهی، اقدام به‌موقع، و اعتماد به فرآیند تخصصی تشخیص پزشکی است؛ زیرا تنها از این طریق می‌توان از سلامت ناحیه آنورکتال اطمینان حاصل کرد و از بروز پیامدهای ناگوار پیشگیری نمود.